حفظ محیط زیست و مسئولیت هایش/ پروفسور حسن امین

کتاب پروفسور حسن امین استاد جهانی نام حقوق، فلسفه و ایرانشناسی، در باب محیط زیست با عنوان «آلودگی دریا‌ها در حقوق بین الملل عمومی و حقوق ملی کشور‌های خاورمیانه» از سوی انتشارات دانشگاه کمبریج به صورت آنلاین منتشر شد. این کتاب، اول بار با مقدمه استاد راهنمای استاد امین در پایان نامه دکتری اش (پروفسور «جان گرانت» رئیس دانشکده حقوق دانشگاه گلاسگو و سرویراستار دایره‌المعارف حقوق بین الملل در آمریکا) در شهر گلاسگو در ۱۹۸۶ چاپ و منتشر شده بود. اینک مقاله پروفسور امین به مناسبت مسایل زیست محیطی را با هم می خوانیم.

پروفسور حسن امین*: حفاظت محیط زیست از دغدغه‌های همه اندیشمندان جهان است. اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط طبیعی به همین منظور در ۱۹۴۸ میلادی برابر ۱۳۲۷ شمسی در ژنو تاسیس شد. در سطح ملی هم، در ایران با تأخیر چشمگیر، پنجاه و یک سال پیش در بهمن ۱۳۵۰ سازمان حفاظت محیط زیست به اهتمام اسکندر فیروز (از مردان نیک خانواده فرمانفرما) , تاسیس و به فاصله دو سال قانونی مناسب برای نیل به این اهداف زیست محیطی و حفظ حیات وحش تصویب شد.
از اتفاقات خوب زندگی این که من هم اسکندر میرزا را با آن جثه ضعیف، چهره گندمگون و قد کوتاه، به عنوان یک فارغ‌التحصیل نوخاسته دانشکده حقوق به معرفی یکی از استادان در ساختمان نه چندان بزرگ این سازمان دیدم. گویا دنبال یک یا چند حقوقدان تازه نفس می‌گشت. اما صحبت‌های ما آنچه به یاد دارم، چنان بود که او به انگلیسی فکر می‌کرد و انگلیسی اش روان‌تر از فارسی اش بود و اصلا اهل حرافی و وراجی نبود.
در نگاه من که اهل معاشرت و هم‌صحبتی و همکلامی با همگان ام، او شبیه آدمیزادی بود که اگرنه از سیاره‌ای دیگر به زمین، از قاره‌ای دیگر به ایران آمده بود. آن روز من تحت تأثیر این چهره مصمم، اما کم صحبت و شاید غیر فصیح قرار نگرفتم.، اما اکنون می‌دانم که او چه دغدغه‌های بزرگی در حوزه تخصصی حفظ محیط زیست داشته و چرا در آن ملاقات حال و حوصله گپ و گفت‌های نامرتبط با دغدغه اصلی اش را نداشته است.
علاقه به مسایل زیست محیطی در ذهن من همیشه باقی ماند و در تالیفات من از جمله کتابی منفرد به انگلیسی با عنوان Marin Pollution in International and Middle Eastern Laws «آلودگی دریا‌ها در حقوق بین الملل عمومی و حقوق ملی کشور‌های خاورمیانه» تبلور یافت که با مقدمه استاد راهنمای پایان نامه دکتری ام (راجع به نظام حقوقی فلات قاره در حقوق بین الملل با تکیه مخصوص بر خلیج فارس) یعنی پروفسور جان گرانت (رئیس دانشکده حقوق دانشگاه گلاسگو) در ۱۹۸۶ چاپ و منتشر شد و در فوریه ۲۰۱۷ می. در سری انتشارات دانشگاه کمبریج Cambridge University Press به صورت آنلاین تجدید چاپ گردید.
اکنون به مناسبت روز طبیعت و سنت سیزده بدر در ایران چند نکته در باب ضرورت اهتمام به حفاظت محیط زیست و خطرات تخریب و آلودگی رمین و آب و هوا و به طور کلی طبیعت اشاره می‌کنم:

در سطح جهانی
۱. آخرین تحقیقات دانشگاه آکسفورد در بهمن ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که آلودگی هوا موجب بیماری روانی می‌شود! این همه رانندگی با این بنزین ارزان در ایران فاجعه است. من به امید آنم که مردم ایران هم مثل کشورهای پیشرفته به زودی از خودروهایی استفاده کنند که با باتری های الکتریکی کار کنند و ما در خیابان ها به جای صف کشیدن در پمپ های بنزین، به آسانی و ارزانی دستگاه های شارژ باتری خود رو در اختیار داشته باشیم. تسلا در این کار پیشرو است.
۲. آلودگی دریاها فاجعه است. چهارده هزار نفر از مردم نیجریه
در بهمن ۱۴۰۱ از کمپانی بزرگ نفتی شل به دلیل آلوده کردن آب‌های ساحلی محیط زیست خود به دادگاه عالی لندن شکایت و ضمن درخواست رفع آلودگی تقاضای ضرر و زیان کرده اند.

در سطح ملی
۱. اصل ۵۰ قانون اساسی اسلامی، حفظ محیط‌زیست را از تکالیف حاکمیت می‌شمارد. اما در عمل حاکمیت به این وظیفه خود عمل نکرده و آلودگی هوا در کلان شهر‌های ایران مستقیما موجب مرگ و میر شهروندان می‌شود.
۲. سازمان‌های مسئول کشوری و مدیران آن به سلسله مراتب به قاعده تسبیب عاملان این مرگ و میر‌ها و زیان‌ها و خسارت‌ها هستند که با فعل و ترک فعل خود و فرار از مسئولیت‌های قانونی خود، موجب مرگ شهروندان و تخریب و آلودگی محیط زیست شده اند.
۳. من به نوبت خودم به عنوان یک شهروند ایرانی، با تخصص حقوق و فلسفه، مسئولان آلودگی طبیعت بویژه هوای کلان شهر‌های ایران، تخریب محیط زیست و بی آبی و آلودگی آب و هوا را قابل تعقیب در دادگاه‌های علنی می‌دانم و از مراجع رسمی قضایی که مرجع تظلمات همگانی اند، می‌خواهم که بر اساس نظریه کارشناسان خبره به تعقیب مسئولان و صدور احکام علیه آنان مبادرت کنند.

* حسن امین، فیلسوف و حقوقدان