معرفی مختصر ولایت بغـلان

معرفی مختصر ولایت بغـلان
بغلان یکی از ولایات مهم صنعتی و زراعتی بوده، در ردیف درجه دوم و در شمالشرق کشور واقع است. این ولایت از حیث موقعیت جغرافیایی در ٢٩ درجه و٣١ دقیقه عرض البلد شمالی ودر ۵٨ درجه و۴٨ دقیقه طول البلد شمالی واقع شده است.
بغلان در حدود ٢٣٠ کیلو متری کابل و در امتداد شاهرای کابل – مزارشریف واقع است. ولایت جزئى از ولایات شمالشرق و ولایت کلیدی بوده که هشت ولایت شمال کشور را با مرکز افغانستان( کابل) وصل میکند.
ولایت بغلان از طرف شمالشرق به ولایات پنجشیر، تخار و کندز همسرحد بوده، از طرف غرب با ولایات سمنگان و بامیان و به طرف جنوب به ولایت پروان قرار دارد. سالنگ شمالى در محدودۀ بغلان و سالنگ جنوبى در ولایت پروان واقع بوده و این دو ولایت را جدا نموده است. مساحت این ولایت (١٨٢۵.2) کیلو متر مربع تخمین شده و جمعیت آن براساس سر شماری که در سال ١٣٨٧ هجری شمسی صورت گرفته به ٧۵٠ هزارتن تخمین زده شده است. بر اساس سرشماری که در سال ١٣٩٢ انجام شده است نفوس این ولایت به ٨٩٠ هزار تن میرسد.
بغلان اقلیم خوب داشته، درتابستان گرم ودر خزان و زمستان سرد است. درجه حرارت درزمستان منفی ٢٢ الی ٣٢ میرسد. ولسوالی خنجان از جمله ولسوالی سرد آن بوده که در تابستان حرارت از مثبت ١٨ سانتی گرید بالا نمى رود. سطح متوسط بارندگی سالانه ٢۶٩٨ ملی متر تخمین شده است.
ولسوالی ها: بغلان در ساختار اداری، یک مرکز و ١۴ ولسوالى دارد و مرکز آن شهر پلخمری است. ولسوالى هاى آن شامل بغلان مرکزی، خنجان، دوشی، بنو، ده صلاح، پلحصار، جلگه، خوست، فرنگ، گذرگاه نور، نهرین، بورکه، دهنه غوری، تاله و برفک است.
در این ولایت اقوام مختلف مانند تاجک، پشتون،هزاره، ازبک، گجر، قزاق، مغل و پشه یى زندگی میکنند، اما اکثر مردم آنرا تاجک تشکیل میدهد.
آب بند ها: ولایت بغلان دارای دو بند بزرگ آب بوده که هر دوی آن در شهر پلخمری قرار دارد و بنام هاى بند اول و بند دوم یاد مى شود.
بند اول دارای ٣ توربین بوده که هر توربین آن یک و نیم میگاوات برق تولید میکند و ذخیرۀ آب آن ظرفیت دو میلیون متر مکعب آب را دارد.
بند دوم در پایین بند اول واقع است که از آب بند اول استفاده میکند. بند دوم نیز ٣ توربین دارد، اما هر توربین آن ٣ میگاوات برق تولید مى نماید. با وجودیکه این بند ها،(درصورت که درست از آن استفاده شود و فعال باشد) برق مورد نیاز مردم ولایت بغلان را تامین میکنند، هزارها جریب زمین زراعتی را نیز آبیاری مى نمایند.
فرهنگ: تلاش های فرهنگی در ولایت بغلان در سالهای ١٣٠٠ هجرى شمسى از شهر خان آباد ولایت کندز شروع شد. در آنزمان خان آباد یکی از ولسوالی های ولایت بغلان بود که برای اولین بار نشریه پانزده روزه زیر نام اتحاد به نشر میرسید. اولین مدیر مسوول این نشریه ملانقیب الله بود. این نشریه در چوکات اطلاعات و فرهنگ فعالیت میکرد که در سال١٣٣۶ به مرکز شهر جدید بغلان منتقل شده و به هفته نامه تبدیل گردید. تاسال ١٣۶٧ در بغلان مرکزی فعالیت داشت واز آن سال به بعد به شهر پلخمری منتقل شد.
در این اواخر در پهلوی نشریه اتحاد، چند نشریه دیگر مانند هفته نامه عقاب، هفته نامه ندای اسلام ، هفته نامه سلسله و هفته نامه غچی نیز فعالیت میکنند.(اکنون غیر از هفته نامه عقاب و اتحاد دیگرانش وقفه ای نشرات دارند).
انجمن های فرهنگی سالها است که در این ولایت فعالیت دارند که مى توان از انجمن نویسندگان بغلان، کانون فرهنگی حکیم ناصر خسرو بلخی و(نهاد فرهنگی و اجتماعی مردم روشن ضمیر میهن) نام بُرد.همچنان نویسندگان خوب دراین ولایت هستند که آثارشان به چاپ رسیده است.
بعد از سقوط حکومت طالبان که از آن بیش ازیک دهه میگذرد، هزارن جوان از ولسوالی های دوردست به مرکز ولایت بغلان آمده و به درس و تحصیل پرداخته اند. در حال حاضر دهها کورس آموزشی مانند نقاشی، خطاطی و رسامی فعالیت میکنند.
علاوه بر آن، کتابخانه های زیادی در اختیار جوانان قرار داردکه از آن جمله میتوان از کتابخانۀ پوهنتون، کتابخانه ریاست اطلاعات و فرهنگ و (کتابخانه معرفت در بغلان مرکزی) یاد نمود.
موسیقی محلى از گذشته ها بدینسو در ولایت بغلان رواج دارد و هنرمندان از آلات موسیقى مانند غیچک، دنبوره، طبله وزیر بغلی استفاده میکنند.
اما در یک دهۀ اخیر تعدادى از هنرمندان از کشور های غربی به این ولایت آمده و موسیقی شرقی وغربی را در بین جوانان مروج ساخته اند.
با آنهم طورى که دیده میشود موسیقی محلی دراین ولایت جایگاه خاص خود را دارد وهنرمند مشهور محلى آن بنام اکبر بغلانى یاد میشود.
آبدات تاریخی:
آبدات تاریخی در ولایت بغلان به ٢۶ مکان مى رسد و در جملۀ آنها تپه زارو،تپه صفاری، شورتپه شمرق، تپه رستم، شوربابا، طلا تپه، زرد کمر، مسجد سفید،لالاقًدق، وسرخ کوتل شامل است. این آثارتاریخى در شهر پلخمری و ولسوالى هاى خوست، دوشی، بغلان مرکزی و دهنه غوری موقعیت دارند.
آثار بدست آمده از ساحات رباتک و سرخ کوتل نشان میدهد که این آثار به زمان کنشکاى کبیر و کوشانی های کوچک بر مىگردد. کوشانى ها(بودایى ها ) در قرون٢-۵ میلادى زیست داشتند.
این آثار قدامت تاریخی ولایت بغلان را دوهزار سال قبل از اسلام نشان میدهد که در آن زمان کوتل رباتک و سرخ کوتل مکان عبادت آتش پرستان بود.
با آنکه ریاست اطلاعات و فرهنگ بغلان بخاطر حفظ و نگهداری آبدات تاریخی، کوشش های زیادی کرده، اما هنوز هم احتمال میرود که این آبدات دست خورده باشد و در آن کاوشگرى شده باشد و طورى که دیده میشود در باز سازی این اماکن تاریخی، کارى صورت نگرفته است.
معارف:
در بغلان معارف در سالهای ١٣۵١ الی ١٣۶٩ در حالتى قرار داشت که دو الى سه لیسه شامل لیسه زراعت بغلان مرکزی و لیسه هاى دخترانه بى بى حوا و ذکور شهر پلخمری بود و در حدود ١٠ الی ١٢ مکتب ابتدائیه فعالیت میکرد. این مکاتب از نظر کمیت بسیار کم، اما از نظزکیفیت عالی بود که فارغ التحصیلان آن همین اکنون در اکثر ادارت مامورین د جه اول میباشند.
بعد از سقوط حکومت طالبان و روی کار آمدن حکومت حامد کرزی معارف در بغلان رشد قابل ملاحظه نموده است.
اکنون تعداد مکاتب به ۴٨٩ باب به شمول ١٢٢ لیسه ذکور و ٣۵ لیسه اناث مى رسد و بیش از ٣٢٠ هزار شاگرد به شمول ١٢٠ هزار دختر در این مکاتب توسط یکهزار معلم تدریس میشوند.
علاوه بر مکاتب معارف یک پوهنتون و سه موسسه تربیه معلم نیز در بغلان فعالیت میکندکه یکی آن دولتی و دوموسسه آن خصوصی است. همچنان چندین باد دارالعلوم و ١٢مکتب خصوصی نیز فعالیت دارد.
پوهنتون بغلان در شهر پلخمری موقعیت داشته و داراى شش پوهنزى است و بیش از ٣۵٠٠ محصل به شمول دختران در آن تحصیل میکنند.
موسسه تربیه معلم دولتی در شهر پلخمری موقعیت داشته که هفت شعبه فرعی آن در ولسوالی های بغلان مرکزی،نهرین، دهنه غوری، خنجان ،خوست ،بنو ودوشی فعالیت میکند و در مجموع اضافه از ١٩٠٠ تن از طبقۀ اناث و ١٢٠٠ ذکور مصروف آموزش شیوه هاى معلمى هستند.
صنعت:
بغلان یکی از ولایات صنعتی و دارای فابریکه هاى تولیدى سمنت غوری، فابریکه نساجی افغان، فابریکه شکر و معدن ذغال سنگ است.
فابریکه پایه سازی، سیلو، شرکت سپین زر، تصدی کاماز و میکانیزه زراعتی مهم ترین تاسیسات تولیدی بغلان بودند که در جریان جنگ های سی سال اخیر و کم توجهی دولت، تعدادى از آنان از جمله شرکت سپین زر، تصدی کاماز و میکانیزه زراعتی از بین رفتند، اما فابریکه نساجى افغان پلخمرى و فابریکۀ سمنت غورى هنوز هم فعالیت دارند.
فابریکه نساجی افغان پلخمری در پلخمرى موقعیت دارد و در سال ١٣١۵ هجرى شمسى تاسیس و در سال١٣٢١ آغاز به فعالیت نمود.
در آغاز فعالیت این فابریکه ٣۵٠٠ الی ٣٧٠٠ کارگر مصروف کاربودند. در آغاز ۵۵٠ پایه ماشین بافت انگلیسی، در سال ١٣٣١ به تعداد ٣٠٣ پایه ماشین بافت جرمنی ودر سال ١٣۴٠ به تعداد ١٨۴ پایه ماشین بافت روسی نصب گردید و بدین ترتیب تعداد ماشینهای بافت این فابریکه به بیش از یکهزار پایه مى رسید.
فابریکه نساجی افغان پلخمری روز به روز انکشاف نمودو بلند ترین تولید آن در سال ١٣۴٢ به ٢١ میلیون متر تکۀ سان میرسید.
اما این فابریکه بعد از دهۀ ١٣٧٠تدریج روبه سقوط نهاد و در حال حاضر ۶٠ پایه ماشین بافت آن فعال بوده که دریک روز ۶٠٠ متر تک سان سفید تولید میکند . تولید آن دریکسال ۶١٢٠ متر تکه میرسد و تعداد کارگران که اکنون در این دستگاه مصروف کار اند، به ٣٧٠ تن بالغ میشود.
فابریکه سمنت غوری نیز در شهر پلخمری موقعیت داشته که قرار داد مرحله اول این فابریکه بین افغانستان و چک وسلواکیا به تاریخ ٢٧ حمل سال ١٣۴٠ هجرى شمسى عقد گردید. در مرحله اول این فابریکه در ٢۴ ساعت ظرفیت تولید ٢٠٠ تُن سمنت را داشت و در مرحله دوم کوره دوم آن آغاز به فعالیت نمود که ظرفیت تولید آن در ٢۴ ساعت به ۴٠٠ تُن سمنت مى رسید.
در آن زمان ۴٠٠ کارگر دراین فابریکه کار میکردند، اما بعد از سالهای ١٣۶٢ فابریکه سمنت به علت جنگ های داخلی روز به روز رو به رکود نهاد و تولید آن در ٢۴ ساعت به ٢١٠٠ تُن رسید . فابریکه سمنت غوری در سال ١٣٨٢ دوباره رشد نمود و تولید آن روزانه به ٢٠٠ الى ۴٠٠ الی تُن رسید . این فابریکه در سال ١٣٨۶ براى۴٩ سال به سکتورخصوصی داده شده است.
فابریکه دوم سمنت با ظرفیت یکهزار تُن دریک روز با داشتن٧٠٠ کارگر آغاز به کار نمود، اما اکنون در این فابریکه ٧۵٠ کارگر مصروف کار بوده و ٢٠٠ تن فابریکه کهنه و یکهزار تن فابریکه جدید، تولید دارد و تولیدات آن در تمام کشور به فروش عرضه میگردد.
بغلان داراى هفت معدن زغال سنگ و شامل معدن کرکر، دود کش و آهن دره در شهر پلخمری ، دو معدن در ولسوالی تاله وبرفک ، یک معدن در ولسوالی ده صلاح و یک معدن بنام چنارک در ولسوالی نهرین است.
از زغال سنگ به حیث مادۀ مهم محروقاتى براى تسخین منازل ، داش هاى خشت و حمام ها استفاده مى شود.
معدن کرکر در سال١٣١٧ هجرى شمسى توسط یک چوپان کشف شد. در سال ١٣۵٠ این معادن به تصدی تبدیل شده و بلند ترین تولید آن در سال ١٣۶۶ بود که به ١۶۵ هزار تُن و کمترین تولید آن در سال ١٣٧٠ بود که به ١٠هزار تن میرسید . اکنون تولید ماهانۀ این معادن از ٢۵ تا ٣۵ تُن میرسد.
فابریکه شکر (بورۀ) بغلان در سال ١٣١٩ هجرى شمسى در شهرک فابریکه صنعتی بغلان مرکزی آغاز به فعالیت نمود .این فابریکه در طول یکسال سه الى چهار ماه دروقت حاصلات لبلبو فعالیت میکرد و در ٢۴ ساعت از ١١١٠٠ الی ١٢٠٠ بوری ٩٠ کیلویی شکر تولید داشت.
این فابریکه بعد از کودتاى ٧ ثور سال ١٣۵٧ و بر اثر جنگ های دهۀ ١٣٧٠ از فعالیت باز ماند،اما در سال ١٣٨٧ به کمک آلمان مجدداً آغاز به کارنمود. و اینبار نظر به عوامل مختلف در هرسال بیش از یکماه فعالیت کرده نتوانست و تولید آن روزانه به ١٠٠ الى ٢٠٠ بوری ٩٠ کیلویی شکر میرسید.
قبلاً سه تا شش ماه فعالیت داشت چرا که لبلبو زیاد بود، اما از سه سال بدینسو دوباره فعال شده و همه ساله در ماه عقرب لبلبو حاصل میدهد و تولید فابریکۀ بوره هم در همین فصل آغاز میشود.
زراعت:
بغلان به حیث یکی از ولایات زراعتی داراى ٩٨١٠١ هکتار زمین آبى و ١۶٠۵۵٣ هکتار زمین للمى دارد.گندم و شالى( برنج) عمده ترین محصولات آنرا تشکیل میدهد. برنج بغلانى از لذت خاص برخوردار بوده و شهرت به سزایى به سطح کشور دارد. محصولات دیگر آن کچالو، پیاز، جواری و نخود بوده و داراى میوه هاى لذیذ و متنوع نیز است. خربوره و تربوز در ولسوالی های بغلان مرکزی، دهنه غوری و دوشی کشت میگردد و سیب، ناک، آلو، گیلاس و زرد آلو در اندراب که شامل ولسوالى هاى بنو، ده صلاح وپلحصاراست نیز از شهرت خاصى برخوردار است. محصولات آن علاوه بر مصرف مردم خود بغلان با سایر ولایات مانند کابل و بلخ نیز به فروش میرسد.
ورزش:
ورزش در ولایت بغلان از سالهای گذشته بدینسو مروج است و مردم و جوانان بیشتر علاقمند پهلوانی چپنکی، بزکشی و سنگ اندازی بوده و این ورزش ها تا کنون در این ولایت وجود داشته و علاقمندان خاص خود را دارد.
علاوه بر این ورزش هاى سنتى، اکنون ورزش های دیگر مانند فوتبال، والیبال، دوش، آب بازی، تیکواندو، کونگفو و دیگر ورزش ها نیز ترویج یافته است. فعلاً ۵۵ کلپ ورزشى مختلف در ولایت بغلان فعال بوده که در آن حدود یکهزار جوان در تایم هاى مختلف مصروف ورزش مى باشند. انجینیر نظر محمد سیاوش