برایند نشست بین الافغانی مسکو

علی‌رغم مخالفت حکومت افغانستان، سران اپوزیسیون و جریان‌های سیاسی، با شرکت در نشست مسکو برای نخستین‌بار رو در رو با طالبان به بحث و گفت‌وگو پرداختند.

در نشست مسکو که به ابتکار افغان‌های مقیم روسیه برگزار شده بود، علاوه بر هیأت ده نفری طالبان به ریاست عباس ستانکزی، ده‌ها تن از شخصیت‌های سیاسی به شمول حامد کرزی، حنیف اتمر، یونس قانونی، اسماعیل خان، عطا محمد نور، انورالحق احدی و… اشتراک کرده بودند. حکومت افغانستان در نشست مسکو غایب بود. طالبان حاضر به گفت‌وگو و دیدار با نمایندگان حکومت نبودند. به همین دلیل، از دعوت نمایندگان حکومت خودداری صورت گرفت. طالبان همواره گفته‌اند که حکومت کابل دست نشان‌ده است و صلاحیت مذاکره و گفت‌وگو را ندارد.

به هر رو، اشتراک وسیع فعالان سیاسی و نمایندگان طالبان در گفت‌وگوهای بین‌الافغانی مسکو برای حکومت افغانستان غافل‌گیرکننده بود. کابل فوراً به گفت‌وگوها در مسکو واکنش نشان داد و آن را نشستی «علمی و سیاسی» خواند که فیصله‌ها و تصمیم‌گیری‌هایش «جنبۀ اجرایی» ندارد.

نشست بین‌الافغانی مسکو، ابتکار نخستین در راستای برگزاری گفت‌وگوهای بین‌الافغانی و مدیریت پروسۀ صلح توسط افغان‌ها بود. حکومت افغانستان همواره از مدیریت گفت‌وگوها توسط افغان‌ها و مذاکرات بین‌الافغانی سخن می‌زند. برگزارکنندگان نشست گفته‌اند: آنچه در نشست 5 و 6 فبروری در مسکو رخ داد، همان گفت‌وگوی بین‌الافغانی بود.

نشست دو روزۀ رهبران سیاسی و نمایندگان طالبان در مسکو از جهات مختلف حایز اهمیت است.

نخست. طالبان برای نخستین‌بار با سران اتحاد شمال روبرو شدند. اتحاد شمال و یا جبهۀ مقاومت سابق، تنها جریان سیاسی- نظامی بود که در دهۀ 90 در برابر طالبان ایستاد. آنان خصومتی کم‌مانند در برابر طالبان داشتند. اما برای اولین‌بار رهبران جبهۀ مقاومت با انعطاف‌پذیری به مطالبات و خواست‌های طالبان گوش دادند. محمد محقق، یونس قانونی، عطا محمد نور، اسماعیل‌خان و لطیف پدرام، از چهره‌های شاخص جبهۀ مقاومت سابق بودند که در نشست مسکو نه تنها با آرامش و تحمل به سخنان و دیدگاه‌های هیأت طالبان گوش فرا دادند، بل با بخش‌های زیادی از ادعاها و خواست‌های طالبان موافقت کردند. مطالبات اصلی طالبان را تعدیل قانون اساسی، خروج کامل نیروهای خارجی، رفع تعزیرات ملل متحد و رهایی زندانیان‌شان از زندان‌های حکومت افغانستان تشکیل می‌داد. منابع مدعی هستند که طالبان در پی ایجاد حکومت موقت نیز می‌باشند. رهبران ائتلاف شمال با بسیاری از این مطالبات موافق بودند. لطیف پدرام با طالبان دیدگاه‌های مشترک داشت. افغانستان را اشغال‌شده خواند و غنی را دست‌بوس امریکا نامید و از تلاش غنی برای شکست مذاکرات گفت. یونس قانونی، قانون اساسی را اصلاح‌پذیر دانست و بر ضرورت تعدیل آن تأکید کرد. عطا محمد نور، پا فراتر نهاد و بر ایجاد حکومت موقت پا فشرد. آن‌ها با طالبان وجه مشترک داشتند. بزرگترین وجه مشترک سران شمال با طالبان، کنارزدن نظام کنونی از قدرت می‌باشد.

دوم. با وجود این‌که حکومت روسیه اعلام کرد که در نشست مسکو دخالتی نداشته است؛ اما گفت‌وگوهای بین‌الافغانی مسکو در امتداد کنفرانس پیشین «فارمت مسکو»، در تثبیت جایگاه روسیه در پروسۀ صلح افغانستان نقش محوری داشت. روسیه پیشتر در قالب فارمت مسکو میزبان نمایندگان طالبان و هیأتی از شورای عالی صلح افغانستان بود. این‌بار تحت حمایت غیرمستقیم روسیه، بزرگترین نشست بین‌الافغانی صلح در مسکو برگزار شد و بدون هیچ تردیدی امتیاز برگزاری این نشست به دولت روسیه بر می‌گردد.

سوم. اهمیت نشست از نظر معادلات انتخاباتی هم کم نبود.

1. نشست زمینۀ خوب برای گفت‌وگوی چشم به چشم حنیف اتمر با طالبان بود. پیشتر زلمی خلیل‌زاد نمایندۀ ویژۀ امریکا برای صلح افغانستان در مصاحبه‌یی گفته بود که طالبان نمی‌خواهند با اشرف‌غنی گفت‌وکو کنند؛ به خاطر این‌که به باور آنان، این اقدام امتیازدهی برای او در رقابت‌های انتخاباتی خواهد بود.

اما آنان با شرکت حنیف اتمر(نامزد انتخابات ریاست جمهوری) در نشست مسکو مخالفتی نکردند. از این رو، حنیف اتمر می‌تواند از این نشست در رقابت‌های انتخاباتی بهره ببرد. در نشست صلح مسکو، اکثریت چهره‌های شاخص، عضو تیم صلح و اعتدال به رهبری محمد حنیف اتمر بودند. حضور چشمگیر تیم انتخاباتی صلح و اعتدال در نشست دو روزۀ مسکو، سبب گردید که سخنگوی ریاست جمهوری افغانستان اعلام کند: «قطع‌نامه نشست مسکو تفاهم‌نامۀ تیم آقای اتمر و طالبان است.»

2. در گذشته باورها به این بود که حنیف اتمر پس از امضای قرارداد امنیتی با ایالات متحده امریکا جایگاه خود را در میان طالبان از دست داده است. حاشیه نشست مسکو، بهترین فرصت به مشاور پیشین امنیت ملی بود که جایگاهش را در میان طالبان ترمیم کند. شکی نیست که طالبان بخش قابل توجه جغرافیای افغانستان را در کنترل دارند. حنیف اتمر می‌تواند به حمایت و پشتیبانی طالبان در مناطق نا امن چشم داشته باشد. طالبان در سه دوره انتخابات ریاست‌جمهوری نقش بسیار اثرگذار داشته‌اند.

3. حکومت دربارۀ نشست مسکو موضع ثابت نداشت. رییس‌جمهور ‌غنی نشست را غیرضروری و ناکام خواند و برخی اشتراک‌کنندگان کنفرانس را «منافق» نامید. اما رییس اجرایی حکومت با احتیاط از این نشست استقبال کرد. در مجموع حکومت با برگزاری نشست مخالف بود. اعلامیۀ وزارت خارجه افغانستان صراحت داشت. برخی منابع گفته‌اند که مقامات ارشد دربارۀ جلوگیری از سفر هیأت اپوزیسیون سیاسی به مسکو رأی‌زنی‌هایی داشته‌اند. اما در نهایت جلوگیری از مسافرت رهبران سیاسی را به مصلحت ندانستند.

با وجود این مخالفت‌ها، به نظر می‌رسد کارمندان دولتی به بقای حکومت فعلی چندان باور ندارند. با وجود این‌که حکومت کارکنان سفارت را از اشتراک در نشست و ملاقات با اعضای شرکت‌کننده ممنوع ساخته بود؛ اما دیپلومات‌های افغان مقیم مسکو، برای “ادای احترام” در دهلیزهای مهمان‌خانه‌ها شب‌ها را سپری کردند!

4. نشست مسکو، توانایی و ظرفیت سیاسی کرزی را هم به رخ کشید. کرزی در نشست مسکو در نقش «زعیم ملی» عمل کرد. او نشان داد که توانایی و ظرفیت بسیج و رهبری گروه‌های سیاسی را دارد. او تقریباً تمام شخصیت‌های بیرون‌دولتی را دور خود جمع کرده است. نشست مسکو و گفت‌وگوهای حاشیه‌ای آن، نقش و جایگاه کرزی را تقویت می‌نماید

 

همایون قادری