نقش سواد دیجیتال اخبارجعلی و آموزشی

نقش سواد دیجیتال در تقویت مقاومت شهروندان در برابر اطلاعات نادرست و “اخبار جعلی” موضوع پروژه‌های تحقیقاتی و مباحثات آکادمیک و سیاستی در سال‌های اخیر بوده است. این موضوع پس از نتایج انتخابات و همه‌پرسی در ایالات متحده و بریتانیا به یک بحران جدی تبدیل شد. این شماره ویژه به بررسی دقیق این موضوع در زمینه آموزش رسانه و سواد دیجیتال می‌پردازد و تحقیقات جامع در این زمینه را منتشر می‌کند. تحقیقاتی که در این مجموعه منتشر می‌شود، به زمینه‌های سیاسی و اقتصادی برای “اخبار جعلی”، مسئله پیچیده اعتماد و خطرات راه‌حل‌های آموزشی، سوالات مربوط به تعریف و اجرای سیاست‌ها، آموزش درباره زیرگونه‌های خاصی مانند یوتیوب و کلیک‌بیت، مقایسه‌های بین‌المللی روش‌های آموزشی و چالش‌های معلمان در این اکوسیستم در حال تغییر می‌پردازد.

گزارش COST IS1401 در مورد سواد دیجیتال و آموزش (Brites, 2017) در سراسر اروپا به مجموعه‌ای از سوالات اساسی پرداخته است: یک انقلاب در حال وقوع است و شما هر بار که وارد اینترنت می‌شوید، در آن شرکت می‌کنید. مانند هر انقلابی، انقلاب دیجیتال نیز از یک اشتیاق، یک چشم‌انداز، یک ضرورت برای گسترش و وعده تغییرات کیفی ناشی شده است. یکی از این تغییرات، اعلامیه اخیر سازمان ملل (2016) است که دسترسی به اینترنت را به عنوان یک حق اساسی بشری در نظر گرفته است. این حق در سراسر اروپا چقدر گسترده شده است؟ آیا به راستی دنیای دیجیتال در حال تغییر اساسی سواد است؟ تعاملات بین سواد دیجیتال و آموزش در کشورهای اروپایی چگونه است؟ چه چالش‌هایی سواد دیجیتال برای آموزش در اروپا به همراه دارد؟

از زمان انتشار این گزارش، موضوع “اخبار جعلی” در دستور کار رسانه‌ها و دانشگاهیان، معلمان، روزنامه‌نگاران و محققان بوده است. نیاز به آموزش برای ارائه یک پادزهر پیشگیرانه در برابر خطرات اخبار جعلی در گفتمان عمومی وجود دارد. اخیراً، کمیسیون اروپا گزارشی در مورد شیوه‌های مؤثر آموزش سواد رسانه‌ای برای مقابله با اطلاعات نادرست منتشر کرده و نتایج آن را در بروکسل در یک رویداد سیاست‌محور با عنوان “تقویت ارزش‌های مشترک اروپایی از طریق آموزش” به اشتراک گذاشته است. همزمان، یونسکو کتابچه‌ای برای آموزش روزنامه‌نگاری در همین موضوع منتشر کرده و در پایان سال یک پانل در مؤسسه رویترز دانشگاه آکسفورد برگزار کرده است.

ما، ویراستاران این شماره ویژه، اعضای فعال شبکه سوادآموزی اروپایی (ELN)، یک ابتکار اروپایی برای حمایت از تحقیقات در زمینه سوادآموزی در زمینه‌ها و زبان‌های مختلف بوده‌ایم. مشارکت ما در ELN و تهیه گزارش COST، الهام‌بخش این شماره ویژه بوده است. هدف ما جمع‌آوری و انتشار تحقیقات تجربی در زمینه سواد دیجیتال و قرار دادن این تحقیقات در زمینه مقاومت در برابر اخبار جعلی است. در این شماره ویژه ما فراتر از ELN رفته‌ایم و تحقیقات با دامنه گسترده‌تر و شامل جغرافیا و زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی مختلف را منتشر کرده‌ایم. سواد دیجیتال، در زمینه سواد رسانه‌ای، یکی از موضوعات اصلی فرهنگ و آموزش است، مجله‌ای که اغلب به مسائل مربوط به تحقیق و روش‌های آموزشی پرداخته است، همه جنبه‌هایی که در این شماره ویژه در مرکز توجه قرار دارند.

اما اخبار جعلی چیست؟

گروه کارشناسان عالی‌رتبه کمیسیون اروپا اخیراً نتیجه گرفته‌اند که “اطلاعات نادرست” اصطلاح بهتری برای این مشکل است و کتابچه یونسکو با عنوان “اخبار جعلی” که ذکر شد نیز با یک خط تیره در عنوان منتشر شده است. بنابراین، ما قبول داریم که این یک مفهوم مشکل‌ساز است و از این رو آن را “زیر خط” استفاده می‌کنیم (Derrida, 1976)، و این مفهوم مورد مناقشه نمی‌تواند جدا از زمینه‌های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی آن درک شود.

یک دهه پس از سقوط اقتصادی جهانی، تغییرات سیاسی بزرگی رخ داده است و قطب‌بندی گفتمان عمومی را می‌توان به این مسئله نسبت داد، به گفته آدام توز، که تحلیل او از ده سال گذشته را به عنوان “هم تحلیل اقتصادی و هم داستان وحشت سیاسی” ارائه می‌دهد (Tooze, 2018).

اخبار جعلی برای مدت‌ها دارای زیرگونه‌های مختلفی بوده است – از کلیک‌بیت تا اطلاعات نادرست – و چیز جدیدی نیست (به خط زمانی Posetti و Matthews “از آنتونی و کلئوپاترا تا کمبریج آنالیتیکا، 2018” مراجعه کنید). اما چیزی که جدید است، مقیاس و سرعت اخبار جعلی در زمینه بی‌ثباتی رسانه‌های اصلی است – این وضعیت ناهنجاری اطلاعاتی (Wardle & Derekhshan, 2017) یک پدیده فعلی است. همچنین جدید هستند تقاطع‌های قدرتمند در این دوران قطب‌بندی ناشی از ریاضت، بین اطلاعات نادرست و شیوه‌های سرکوبگرانه، نژادپرستی، زن‌ستیزی، بهره‌کشی از آسیب‌پذیران، قدرت گفتمانی جناح‌بندی. همگرایی قصد سرکوبگرانه و ناهنجاری اطلاعاتی همه ما را به یک وضعیت گیجی می‌کشاند: آنچه در کمپین برگزیت، انتخابات آمریکا و عمق‌های نگران‌کننده یوتیوب مشترک است این است که در نهایت غیرممکن است بدانیم چه کسی چه کار می‌کند یا انگیزه‌ها و نیات آنها چیست. تلاش برای تمایز بین محتوای تولید شده توسط الگوریتم‌های بی‌معنی یا اخبار جعلی دقیقاً ساخته شده برای کسب درآمد از تبلیغات بی‌فایده است؛ چه چیزی تخیلی پارانوئیدی، اقدام دولتی، پروپاگاندا یا اسپم است؛ چه چیزی اطلاعات نادرست عمدی یا بازبینی حسن‌نیت است (Bridle, 2018, ch. 9, p. 51).

شاید در این نقطه سواد دیجیتال بیشترین نیاز را دارد، نه لزوماً برای تشخیص حقیقت از کذب، یا تمایز بین زیرگروه‌های اخبار جعلی یا انگیزه‌های آن، بلکه برای خواندن همه رسانه‌های دیجیتال با نوعی مقاومت شکاکانه که از سواد انتقادی ناشی می‌شود.

البته، باید بپذیریم که اخبار جعلی تا حدودی یک نشانه خالی است که با هر گفتمانی که برای خدمت به آن فراخوانده شود پر می‌شود. کمیسیون اروپا بیان می‌کند که “سازمان‌های چاپی و پخش‌کننده در حال تشدید تلاش‌های خود برای اجرای برخی شیوه‌های افزایش اعتماد هستند… تضمین بیشترین سطوح رعایت استانداردهای اخلاقی و حرفه‌ای برای حفظ یک اکوسیستم رسانه‌ای چندگانه و قابل اعتماد” (کمیسیون اروپا، 2018، ص 41). اما آلن روسبریجر، سردبیر سابق گاردین در بریتانیا، مشاهده می‌کند که “روزنامه‌نگاری با یک تهدید اقتصادی وجودی در قالب بازنگری پر سر و صدای جایگاه ما در جهان مواجه است. و در هر دو سوی یک بحث روزافزون تند درباره رسانه‌ها، سیاست و دموکراسی، تردیدی وجود دارد که آیا دیگر ایده مشترکی از اینکه روزنامه‌نگاری چیست و چرا اهمیت دارد وجود دارد یا نه” (Rusbridger, 2018, p. 4). از طرف دیگر، این دیدگاه‌های اصلی سیاست و صنعت رسانه به شدت توسط لنز رسانه‌ای به چالش کشیده می‌شوند: منبع اخبار جعلی تنها ترولیسم، یا فاکس نیوز، یا دونالد ترامپ نیست، بلکه یک روزنامه‌نگاری است که به طور خودگمارده از احترام دروغین برخوردار است، یک روزنامه‌نگاری “لیبرال” که ادعا می‌کند قدرت دولت شرکتی را به چالش می‌کشد اما در واقع آن را داد و ستد و حفاظت می‌کند (Edwards & Cromwell, 2018, p. xii).

مقالاتی که در این شماره ویژه منتشر می‌کنیم به پاسخ آموزشی به این چالش‌های فرهنگی پیچیده در زمینه‌های خاص می‌پردازند، با طرح دو سوال کلیدی که در فراخوان خود مطرح کردیم – در مورد تفاوتی که دیجیتال در سواد ایجاد می‌کند و به دنبال آن، تفاوتی که سواد دیجیتال در اخبار جعلی ایجاد می‌کند.

این مجموعه با مقاله‌ای دعوت شده توسط دیوید باکینگهام آغاز می‌شود، یک بازتولید اقتباسی از پست‌های وبلاگ اخیر و سخنرانی‌های اصلی او در این موضوع. این مقاله یک چارچوب مهم و متفکرانه برای این مسئله ارائه می‌دهد، اخبار جعلی را در زمینه گسترده‌تر از فروپاشی اعتماد در حوزه عمومی، شیوه‌های دیرینه آموزش رسانه‌ای در مقابله با تعصب و بازنمایی و اهمیت سواد دیجیتال برای “دیدن تصویر بزرگتر” قرار می‌دهد.

 

 

References / Referencias

Bridle J. (2018). New dark age: Technology and the end of the future. London: Verso.

Google Scholar

Brites M. J. (Coord.). (2017). Digital literacy and education (2014-July 2016), national reports (Portugal, UK, Ireland, Spain, Serbia and Italy), ELN – European literacy network, digital literacy team (WG2). Retrieved from https://www.is1401eln.eu/en/gca/index.php?id=149

Google Scholar

Derrida J. (1976). Of grammatology. New York, NY: Johns Hopkins Press.

Google Scholar

Edwards D., Cromwell D. (2018). Propaganda blitz: How the corporate media distort reality. London: Pluto Press.

Crossref

Google Scholar

European Commission. (2018). A multi-dimensional approach to disinformation: Report of the independent high level group on fake news and online disinformation. Luxembourg: Publications Office of the European Union.

Google Scholar

Ireton C., Posetti J. (Eds). (2018). Journalism, ‘fake news’ and disinformation: Handbook for journalism education and training. Paris: Unesco.

Google Scholar

McDougall J., Zezulková M., van Driel B., Sternadel D. (2018). ‘Teaching media literacy in Europe: Evidence of effective school practices in primary and secondary education’, NESET II report. Luxembourg: Publications Office of the European Union.

Google Scholar

Posetti J., Matthews A. (2018). A short guide to the history of ‘fake news’ and disinformation. Washington, DC: International centre for Journalists. Retrieved from https://www.icfj.org/sites/default/files/2018-07/A%20Short%20Guide%20to%20History%20of%20Fake%20News%20and%20Disinformation_ICFJ%20Final.pdf

Google Scholar

Rusbridger A. (2018). Who broke the news? The Guardian. Retrieved from https://www.theguardian.com/news/2018/aug/31/alan-rusbridger-who-broke-the-news

Google Scholar

Tooze A. (2018). Crashed: How a decade of financial crises changed the world. London: Random House.

Google Scholar

Wardle C., Derakhshan H. (2017). Information disorder toward an interdisciplinary framework for research and policymaking. Strasbourg: Council of Europe.

Google Scholar

 

نویسندگان: Maria-José Brites  و Catarina Lucas

ارسالی: سعد الله رحمانی