بی‌طرفیِ فعال در سیاست خارجی چیست؟/ ملک ستیز

دی‌روز در مصاحبه و نوشته‌یی از این‌که چگونه سیاست خارجی هند بر کنفرانس قلب آسیا غالب بود، تحلیل کوتاهی ارایه کردم. باور من این بود که این غلبهء قدرت‌منشانه بر بی‌طرفی دولت افغانستان سایه افگند. من همیشه سیاست‌های انحصارطلبانهء پاکستان در برابر افغانستان را به‌شدت نقد کرده حامی گسترش روابط استراتژک با هند هستم. اما واقعیت این است که افغانستان آسیب‌پذیر ترین دولت در منطقه است و با تاسف ابزار اصلی این آسیب‌پذیری در دست‌رس پاکستان است. مهم‌ترین عنصر آسیب‌پذیری ما در برابر پاکستان، فکر جنگ است که به‌نام‌های گوناگون بر ما تحمیل می‌شود. این فکر )افراطیت( نام دارد. 
من حامی سیاست خارجی )بی‌طرفِ فعال(هستم. این سیاست به‌صورت خاص با کشور‌های آسیای مرکزی، جنوب آسیا و خاور میانه به‌شدت ضروری است. در محور کلان به‌ویژه در سطح امریکا، روسیه و ناتو «بی‌چاره‌گی»های افغانستان قابل درک است. اما دپلوماسی فعال آن‌است که بتواند قدرت انعطافی خود را در هر سطح به‌نمایش گذارد. به‌سان دولت‌های برازیل یا ارجنتاین. سیاست خارجی فعال و بی‌طرف به‌معنای مشارکت سازندهء دولت در توسعهء جامعهء جهانی بر بنیاد اصول روابط بین‌الدول بوده و با تمام دولت‌های جهان مراودات فعال و بی‌طرف دارد. این نوع سیاست خارجی نیاز به ظرفیت بالای اکادمیک (قدرت تحلیل بین‌المللی)، دکترین فعال (فکر پویای استراتژیک) و منابع اقتصادی (دپلوماسی متمول) در سیاست خارجی دارد. کشورهای سویدن، فنلند، سویس، هند، برازیل و افریقای جنوبی بر بنیاد این اصل با جامعهء جهانی مراودات خود را عیار می‌سازند. در سیاست خارجی فعال و بی‌طرف، تعادل در حفظ منافع دولت‌ها اصل و یا خط قرمز تعیین می‌شود که نباید از آن عبور کرد. سیاست خارجی بی‌طرف و فعال می‌تواند با دولت‌هایی‌که هم‌گرایی منطقه‌یی ندارند، نیز سازگار باشد. سیاست خارجی بی‌طرف و فعال می‌تواند منابع بهتر در سطح هم‌کاری‌های جهانی جذب نماید. محور اصلی سیاست خارجی بی‌طرف و فعال را اصل )سازنده‌‌گی( شکل می‌دهد. یعنی دولت با سایر دولت‌ها در دیالوگ فعال و سازنده شامل است. این اصل، سبب شگوفایی و توسعهء اقتصاد ملی دولت در نتیجهء مراودات فعال بین‌الملل قابل دست‌رس است.
سیاست بی‌طرف فعال اغلباَ برندهء مذاکرات با جامعهء جهانی است. زیرا اصل سازنده‌گی همیشه بر سایر اصول مذاکرات دست بالایی دارد. سیاست بی‌طرفی فعال برای هم‌باوری منطقه‌یی دولت‌ها، کارا تر از هر گونه سیاست جانب‌دارانه است. سیاست بی‌طرفی فعال می‌تواند سیاست خارجی را از حالت تدافعی، حالت تعرضی و حالت مستنکف‌بودن نجات دهد.