نقد و رونمایی از مجموعه‌شعرِ “فریاد در فرایند”

مراسمی به‌منظور رونمایی و نقد مجموعه شعری “فریاد در فرایند” اثر هلال فرشیدورد عصر جمعه ۲۱ فروردین/حمل به همت انجمن قلم افغانستان در کابل برگزار شد.

گردانندگی این محفل با شکوه را عبدالولی ولی‌زاده برعهده داشت. ولیزاده با خوانش یکی از نخستین تجربه‌های دنیای شعر و شاعری فرشیدورد:

تقدیر هم به باور من چانه می‌زند

دیوانه بانگ بر سر دیوانه می‌زند…الی آخر

برنامه را رسماً آغاز نمود و نکاتی را در باره کار کرد‌ها و فعالیت‌های فرهنگی و ادبی هلال فرشیدورد ارایه نموده و  در ادامه از آقای عبدالمنان شیوای شرق (معین نشراتی وزارت اطلاعات و فرهنگ) خواسته شد تا پیرامون مجموعه شعری “فریاد در فرایند” صحبت نماید.

عبدالمنان شیوای شرق با یادی از پیشنه‌ی تاریخی رستاق و بدخشان و روابط و استقبال شاعران از یک‌دیگر، افزود که: هلال فرشیدورد و شعر او با سرزمین بومی گره خورده است.  شعر فرشیدورد جوششی است که از روستا‌ برخواسته است. هلال فرشیدورد روستا‌زاده‌ی که خود سراسر شعر است و هر دیدارش آدمی‌را به یاد شعر می‌اندازد. وی افزود:

شعر فرشیدورد شعری است که در بومی ترین وضعیت روستا و شهری‌ترین و مدرن‌ترین وضعیت شهر در یک میانه است.

آقای شیوا شرق در ادامه گفت: هرازگاهی از فرشیدورد شعری می‌خوانم یک نوستالژی مشترکی در تمام ساحت عمومی سراینده‌ی این شعر من دارم. فکر می‌کنم که در یک امتدادِ از ادبیات و جهان بینی دهقان طوس فردوسی حکیم قرار دارم. این‌جاست که به این باور می‌رسی‌که فرشیدورد  سراسر شاهنامه را طی کرده و خوانده است که یکی از ویژگی‌های شعر فرشیدورد تعلق گرفتن و تکیه بر دیوار بلند فردوسی بزرگ است.

آقای شرق به این اندیشه است که : تا جایی که من گزینه‌های بسیاری  از شاعران نسل پساطالبانی را خوانده‌ام؛ به این باور رسیده‌ام که در میان شاعران پساطالبانی هلال فرشیدورد صاحب یک زبان و یک دایره‌ی واژگانی و یک ساخت و بافت و روی‌کردِ زبانی متفاوت است. زبان در فراچنگ این شاعر یک فرایند است، یک فرایند کنش‌گر و زنده.

آقای شرق به این باور است: که در بسیاری از مواقع شعر فرشیدورد کوششی نی‌ست بل جوششی است. فرشیدورد شعری از روی تکلف نمی‌سراید. سروده در جان مایه‌ شعر او به یک گوهر تبدیل شده است. که این دیگر از ویژگی شعرهای فرشیدورد است.

آقای شرق در ادامه یادآور شد: آنچه که در شعرهای فرشیدورد به وضاحت دیده می‌شود، این است که فرشیدورد در یک فرایند درگیر است. فرایندی‌که ریشه در گذشته‌ی دور خود دارد و هم‌چنان پویایی برای شکل دهی یک آینده‌ و چشم‌انداز کاملا جدید. جدا از کارکرد زبانی و آن دایره‌ی واژگانی، از کنش‌گری و عصیان‌طلبی کلام  و رستاخیز واژگانی در شعر فرشیدورد بگذریم، من حس می‌کنم که مساله تباری واژگان یا اصالت واژگان در شعرهای او از اهمیت بسیاری برخوردار است. آقای شرق در واپسین لحظه‌های سخنان اش افزود که در بسیاری از سرودهای هلال فرشیدورد رگه‌های برجسته و زرینی شکل گرفته است و به صحبت‌های خود پایان بخشید.

سپس خانم سرو رسا رفیع‌زاده ضمن تبریکی و شادباش اثر به نویسنده و جامعه فرهنگی، با تایید از سخنان آقای شیوای شرق افزود که: یکی دیگر از ویژگی‌های سخن و شعر فرشیدورد باستان‌گرایی است. او افزود این منظومه را وقتی بر دست گرفتم تا این‌که تمامش نکردم واقعا نتوانستم برزمین بگذارم. این منظومه گویی روایتی است که از صدا شروع می‌شود و همین گونه به پیش می‌آید و شما را می‌برد به گستره و پهنه‌ی فرهنگ و پیشینه‌ی خیلی عمیق ادبی فرهنگی ما؛ از شاهنامه شروع و ره نشان می‌شود تا این‌جا که اگر زنی یا مادری نمی‌بود ” جهان با این‌همه رسوایی‌اش تاراج می‌گردید”

 

دکتر رفیع‌زاده در ادامه افزود: در بعضی از جاهای این منظومه مشکلات خورد و ریزه‌یی نیز دیده می‌شود که در مقابل خوبی‌هایی این اثر آن‌ها را میشود که نادیده گرفت.آنقدر درگیریی جوشش شعری در این منظومه وجود دارد که خواننده در هر مصراع‌اش می‌خواهد توقف کند و آن را دوباره و دوباره و دوباره بخواند. من واقعا از خوانش این شعر بلند خیلی لذت بردم. دکتر رفیع زاده به این باور است که: من ذهن و ذوق سخت‌گیری در پیوند به شعر دارم. هر شعری مرا به خودش نمی‌کشاند و نمی‌توانم با هرشعری به سادگی کنار بیایم، هستند شاعرانی که برای سرودن شعر تلاش و تقلا می‌کنند اما من در این شعر و به قول خود شاعر: منظومه‌ی زن، دغدغه‌ی تقلا و تلاش برای سرودن ندیدم. این منظومه خودجوش هستی یافته است.

داکتر رفیع‌زاده علاوه کردند: آقای فرشیدورد در غزل‌های‌شان نیز کارهای عجیبی می‌کنند. بعضی از غزل‌های‌شان حتا هشت رکن افاعیل در یک مصراع تکرار میشود و در یک بیت شانزده افاعیل  آورده می‌شود که خیلی نفس‌گیر و طولانی است: به گونه‌ی نمونه بیتی از یک غزل آقای فرشیدورد را خواندند و مثال زدند:

“برای هرچه یعقوب است در هر ناکجاویرانه‌آبادِ دل چون شانه‌ام ببت‌الحزن سازید

و بر هرکشته در خونی که می‌بینید از کرباس موی من کفن سازید”

دکتر رفیع‌زاده در ادامه‌ افزود: که این گونه سرایدن واقعا طبعی می‌خواهد که بتوانی از پسش بیرون بیایی که آن طبع و قریحه را من در هلال فرشیدورد یافته ام.

خانم رفیع‌زاده در اخیر افزود : واج‌ارایی و موسیقی کلام در این منظومه موج می‌زند و این شعر بلند چنان داستانی از ساختار و انسجام بسیار بلند و خوبی بهره‌مند است.

واپسین سخن‌ران این برنامه استاد قنبرعلی تابش بود. آقای تابش از محتوا و  ترکیب‌سازی‌های این مجموعه و جسارت شاعر در این پیوند ستود. او اضافه نمود که: تا دیده‌ام فرشیدورد یگانه شاعری است که امروز در قالب شعر نیمایی شعر می‌سراید و با اصول و قواعد این قالب شعری آشناست، اما او در ادامه این سخنان افزود: متاسفانه که شاعران ما  امروز به این قالب شعری چندان توجه ندارند. او بر خلاف دو سخن‌ران قبلی گفت: مجموعه “فریاد در فرایند” از یک روایت کامل بهرمند نیست. به باور آقای تابش در این منظومه گاهی به مشکلات وزنی نیز سر می‌خوریم که برعلاوه‌ی اختیارات شاعری باید به آنها رسیدگی صورت می‌گرفت. شاعر در این مجموعه بیشتر از تصاویر انتزاعی استفاده کرده تا عینی.

آقای تابش بحث بینامتنیت را مطرح کرد و زبان شعر فرشیدورد را با زبانِ شعر اخوان ثالث و واصف باختری از نگاه باستان‌گرایی نزدیک دانست و اما در ادامه‌ی این سخن افزود که در نخست چنین تداعی می‌شود، اما زمانی‌که مخاطب وارد خوانش جدی این مجموعه می‌شود پیدا می‌کند که فرشیدورد آن‌قدر با مهارت وارد ترکیب سازی‌ها شده است که این همه ساخت‌‌ترکیبی مال خود شاعر است.

استاد تابش در واپسین سخنان‌اش پیرامون این مجموعه افزود: که در خوانش این منظومه گاهی من نیز دچار مشکل شدم، شاعر نباید آن‌قدر ثقیل در ترکیب‌سازی‌هایش برخورد می‌کرد، و در بعضی از بندها تزاحم تصویر و واج‌آرایی به حدی است که خواننده نمی‌تواند به سادگی به آن‌ها تماس برقرار کند

در آخر هلال فرشیدورد با علاوه نمودن نکاتی چند در پیوند به سخنان آقای تابش از گرداننده‌گانِ برنامه و مهمانانی‌که در این مجلس باشکوه حضور به هم رسانده بودند و همه کسانی‌که در واقع به نحوی از انحا در پیوند به چاپ این کتاب دستش را گرفته‌اند، سپاس‌گزاری نموده و بندهایی از  منظومه را با دغدغه‌ی شاعرانه‌گی خود به خوانش گرفت، و برنامه با شعر خوانی شاعران پای‌تخت نشین از جمله مشعل ارتزاد، بهرام  هیمه، شریح شیون، وکیل نایبی، مجیب ایلیار و شاعران عزیز دیگر پایان یافت.

قابل یاددهانی‌ست که مجموعه فریاد در فرایند اثر شعری هلال فرشیدورد با ویراستاری دکتر تاج‌الدین آروین‌پور و طرح و برگ‌آرایی ژکفر حسینی از سوی انتشارات برگ در زمستان ۱۳۹۹هجری خورشیدی در کابل چاپ و نشر شده است۔

عبدالولی ولی‌زاده