توسعه زراعت و مالداری در افغانستان با تقویت تعاونی ها

برای نخستین بار در سال ۱۳۳۳ تعاونی‌های کشاورزی در افغانستان ایجاد گردیدند. ابتدا به تعداد ۱۱۳ تعاونی زراعتی توسط تولیدگران پوست قره قول و کرم ابریشم آغاز به فعالیت نمودند. پروسه¬ی توسعه تعاونی‌ها با تاسیس نظام جمهوری در افغانستان وارد مرحله جدیدی شد. در سال ۱۳۵۲ قانون تعاونی‌ها تعدیلاتی را به خود دید که محصول آن به نفع کشاورزان بود. در ادامه در سال ۱۳۶۰ قانون جدید تعاونی‌ها در کشور نافذ و امتیازات بیشتری برای تعاونی‌ها در نظر گرفته شد. بعد از سال 1360 به خاطر عوامل اقتصادی، سیاسی، امنیتی، دولتی، بانکی و پرسنلی فعالیت تعاونی‌ها در کشور رو به وخامت گذاشت. گرچه تا سال ۱۳۷۳ ریاست تعاونی‌های کشاورزی همچنان مربوط به بادام باغ ها بود ولی پس از سال ۱۳۶۰ به دلیل آشفتگی های سیاسی و جنگ تعاونی‌ها نتوانستند توسعه یابند. با شکل گیری نظام جدید در افغانستان، دولت کوشش نمود تا تعاونی‌ها را احیا نموده و گسترش دهد. بدین منظور در برج جدی سال ۱۳۸۶، قانون تعاونی‌ها در ۶ فصل و ۳۱ ماده در پارلمان افغانستان به تصویب رسید؛ این قانون زمینه رشد و فعالیت دهاقین، تولیدگران و صنعتگران را مساعد نموده است. همچنین در ماده ۱۳ و ۱۴ قانون اساسی نیز دولت همکاری خود را با بنیادهای اجتماعی اعلام می دارد. ولی با وجود تسهیلات فوق، موانعی نیز وجود دارد که به موجب آن ها تعاونی‌ها نمی توانند به طور بایسته و شایسته رشد کنند. برخی از این مشکلات ناشی از عدم توجه مسؤلین، نبودن پلان و کمبود بودجه‌ است. پس از سال ۱۳۸۸ تعاونی‌ها ظاهرا حالت بهتری به خود گرفته اند. طبق گزارش های وزارت زراعت افزون بر ۱۵۰۰ میلیون افغانی از مجرای تعاونی‌ها به صورت قرضه و اعانه به کشاورزان داده ‌شده است. ‎در سال ۲۰۱۱ نزدیک به ۵۵۳ تعاونی ثبت و راجستر گردیده است و رقم تعاونی‌های افغانستان فعلاً حدود ۲۹۷۱ سازمان است. در همان سال ۸۰۰  هزار دالر به تعاونی‌های ولایت بامیان توزیع شد و توزیع بیش از ۱۵ میلیون دالر در قالب کمک های مختلف به کشاورزان ولایت هلمند صورت گرفت و تفاهمنامه توزیع 3 میلیون دالر قرضه نیز برای کشاورزان این ولایت به امضا رسید. ‎ قرار بود ۳٫۶ میلیون دالر کمک های وزارت  زراعت، مالداری و آبیاری به کشاورزان ولایت قندهار نیز داده شود. همچنین ده ها دستگاه تراکتور به تعاونی‌ها در ولایات مختلف توزیع شده که عمده ‎ترین آن، توزیع ۴۶ عراده تراکتور در ولایت بامیان، بغلان، لوگر و ننگرهار است. در سال ۱۳۸۹ دولت فرانسه به منظور ارتقای ظرفیت در حوزه فعالیت‌های زراعتی افغانستان و به ویژه تقویت بخش تعاونی‌ها  تعهد کمک خود را به ارزش ۶ میلیون و پانصد هزار یورو به وزارت زراعت، آبیاری و مالداری کشور اعلان نمود. وزارت زراعت افغانستان در آن زمان گفت که با چنین بودجه ای نخست ضروریات ظرفیتی ۴۰ تعاونی بر طرف شده و سپس در تهیه طرح کسب و کار، آموزش به اعضای آن و ایجاد صندوق قرضه کار اقداماتی صورت خواهد گرفت.
تعاونی‌های موجود در افغانستان
الف) تعاونی های کشاورزی
تعاونی عمده در افغانستان تعاونی‌های کشاورزی است و می‌توان گفت تصویری از وضعیت کلی کشاورزی را نیز نشان می دهد؛ لذا از اهمیت کشاورزی در افغانستان شروع کرده و سپس به برنامه‌های توسعه‌ای دولت برای تعاونی‌های کشاورزی می‌پردازیم.
اهمیت کشاورزی
افغانستان به عنوان یک کشور زراعتی در منطقه و جهان شناخته می‌شود. بر اساس گزارش اداره همکاری بین المللی آمریکا (USAID ) و سایر آمارها در این بخش ۸۰٪ مردم افغانستان به کشاورزی و مالداری مشغول اند و نزدیک به 31% درآمد ناخالص ملی از محصولات زراعتی به دست می‌آید. بخش اعظم صادرات افغانستان نیز محصولات زراعتی و فراورده های دامی است. به همین لحاظ، در ساختار اقتصادی جامعه افغانستان زراعت از اهمیت خاصی برخوردار است. کارشناسان کشاورزی را مهمترین بخش در اقتصاد افغانستان می‌دانند و اعتقاد دارند که تنها با توسعه بخش زراعت می‌توان به رشد و توسعه اقتصادی مطلوب در افغانستان دست یافت. شاید بتوان گفت در شرایط کنونی کشاورزی در افغانستان بهترین و شاید سریع ترین گزینه برای ایجاد زیر ساخت های اقتصادی این کشور باشد. به گفتۀ جانسون و ملور (۱۹۶۱) زراعت نه تنها نقش انفعالی در توسعه ایفا نمی‌کند، بلکه می‌تواند در پی ریزی ساختار اقتصادی در کشورهای رو به توسعه پنج کمک مهم را انجام دهد که عبارت اند از: فراهم آوری نیروی کار، سرمایه، ارز، مواد خام برای بخش رو به رشد صنعتی و ایجاد بازار مناسب برای کالای صنعتی تولید شده در داخل. در حال حاضر یکی از عمده‌ترین مشکلات اقتصاد افغانستان کمبود توان مالی و ضعف قدرت خرید جمعیت کثیر آن است؛ به خاطر کمبود امکانات و درآمد پایین در قریه ها بیشتر مردم در حال مهاجرت به شهرها می‌باشند. برای بهبود زندگی کسانی که در روستاها باقی مانده‌اند، باید امکانات اولیه زندگی برای آن ها فراهم کرده و درآمد آن ها را افزایش داد و لازمه این کار افزایش تولید است و در صورتی محصول افزایش می یابد که کشاورزان از ماشین آلات و سایر امکانات مناسب این بخش استفاده نمایند.
برنامه های دولت برای تعاونی‌های کشاورزی
توسعه تعاونی‌های زراعتی یکی از اولویت‌های مهم وزارت زراعت است. این وزارت برای توسعه‌ی تعاونی‌ها طرح‌های منظم کاری سه ساله را آماده کرده که به اساس آن ضمن دادن آموزش‌های لازم مدیریتی و فنی تجهیزات و وسایل مورد نیاز کشاورزان از قبیل تراکتورها، واترپمپ‌های آبیاری، وسایل باغداری و مالداری، وسایل خشک کن آفتابی و سایر ابزار دیگر را نیز خریداری کرده و در اختیار آن ها قرار می دهد. در حال حاضر در سراسر کشور حدود 3 هزار باب تعاونی ثبت شده وجود دارد که متاسفانه فقط تعداد محدودی از آن ها فعال می‌باشند. وزارت زراعت قصد دارد تا تعاونی‌ها را از طریق پیوند دادن آن ها به نهادهای تجارتی و مدنی مستقل و سهیم در رقابت بازار رشد دهد تا هم مشکلات دهاقین را در بخش‌های بازاریابی، دسترسی به عوامل تولید و آموزش‌های زراعتی لازم مرتفع بسازد و هم با تقویت نقش تعاونی‌ها بنگاه های تولیدی را در تهیه برنامه‌های زراعتی و تعیین اولویت‌های بخشی تقویت نماید.
ب) تعاونی های مالداری (دام و طیور)
این نوع تعاونی ها از تعاونی‌های نوپا در افغانستان به حساب می آیند و فقط در محدود ولایات افغانستان از جمله در ولایت بامیان فعالیت می کنند. برخی از این تعاونی ها در بامیان توسط زنان اداره می‌شوند. ذکیه حسینی رئیس این تعاونی‌ها هدف از ایجاد آن ها را سهم گرفتن مستقلانۀ زنان در عرصه زراعت و مالداری عنوان کرد. وی همچنین گفت با ایجاد اینگونه تعاونی‌ها زنان می توانند از تسهیلات فراهم شده از سوی ریاست زراعت بامیان بهره‌مند شوند.  متاسفانه اطلاعات زیادی در مورد این نوع تعاونی ها منتشر نشده و آن طور که از گزارش‌ها پیداست این تعاونی ها از سنخ تعاونی تولیدی بوده که از لحاظ استراتیژی بازار رویکرد منطقه‌ای دارند. ساختار مالکیت آن ها مشخص نیست ولی با توجه به این که تحت برنامه‌های وزارت زراعت، مالداری و آبیاری فعالیت می کنند می‌توان گفت مالکیت این تعاونی‌ها احتمالا شبیه تعاونی‌های کشاورزی باشند.

 

عبدالله غفاری