در جوامع دموکراتیک و باز، اعتراضات مدنی از مهم ترین حربه های مردم علیه ناکارآمدی های حکومت است. حکومت ها چاره ای ندارند جز این که به اعتراض ها گوش فرا دهند و صدای مردم را بشنوند. اما در کشور ما هنوز متاسفانه نه اعتراضات مدنی قاعده مند شده است و نه برخورد با اعتراضات مدنی.
طی سال های اخیر اعتراضات مدنی و تجمعات گسترده و تا حدی مسالمت آمیز شکل گرفته اند. اما در نحوه بیان مطالبات و هم چنین حفظ منطق اعتراضات مدنی هرگز موفق نبوده اند و بارها مورد سوء استفاده جناح های سیاسی و کژتابی های مفهومی و رفتاری قرار گرفته اند. در طی روزهای اخیر بعد از حادثه هولناک وزیر اکبرخان و حمله انتحاری بر مراسم تشییع جنازه فرزند معاون مجلس سنا، اعتراضات مدنی شکل گرفت و روندی را پیمود که نشان داد هنوز فرهنگ مدنی در سرزمین ما نهادینه نشده است. این سخن تنها به مفهوم نشانه رفتن یک جانب نیست. بلکه هم جانب معترضان و هم جانب حکومت دچار قصور و تقصیرهایی بوده اند. نتیجه این مساله چیزی نیست جز تداوم بحران های اجتماعی و سیاسی و گرفتار آمدن به یک چرخه باطلی از خشونت، بی اعتمادی، شقاق و نفاق اجتماعی.
از همین رو نیاز است که به مولفه ها و گزینه هایی بیندیشیم که اعتراضات مدنی را موثر و کارا بسازد و به روندهای دموکراتیک کمک کند، نه آن که راهی تازه بر بحران های عمیق تاریخی و سیاسی کشور بیفزاید:
1- نخستین ویژگی اعتراضات مدنی به خصوص اعتراض در قالب جنبش های اجتماعی، فراگیری و همگانی بودن آن ها است. هر اندازه که تعلقات قومی، سیاسی و حزبی معترضان برجسته شود، از میزان کارایی و موثریت اعتراضات و تجمعات مدنی کاسته خواهد شد. به دلیل این که در محور تمام مطالبات مدنی منافع عمومی نهفته است. به هر مقدار که منافع، محدود به قشر خاص و کتله خاص منحصر گردد، دیگران از آن کناره خواهند گرفت و حتی با آن مخالفت خواهند کرد. اتفاقا مهم ترین خالیگاه جنبش های اجتماعی و مدنی در کشورهای در حال گذار و دچار بحران، همین یک جانبه بودن آن ها است و حکومت ها درست از همین خالیگاه برای مهار کردن و یا بی اثر ساختن این گونه جنبش ها استفاده می کنند.
2- دومین ویژگی اعتراضات مدنی، پرهیز از خشونت و در پیش گرفتن رفتارهای مدنی از سوی معترضان است. نمونه های بسیاری در جهان وجود دارد که اعتراضات مدنی نرم و به دور از خشونت بسیار زودتر ترتیب دهندگان آن ها را به هدف رسانده است. حتی بسیاری از جنبش های اجتماعی و سیاسی استراتژی عدم خشونت را در برابر خودکامه ترین حکومت در پیش گرفته اند و موفق شده اند. اما در کشور ما متاسفانه هر عمل جمعی در نهایت سر از خشونت و پرخاشگری در می اورد. شعارهای تند و افراطی و نفرت پراکنی های قومی و تباری از ویژگی های اصلی اعتراضات مدنی در کشور ما بوده است که خود نوعی خشونت به حساب می آید. امری که نه تنها گرهی را نمی گشاید؛ بلکه بر مشکلات و پیچیدگی ها می افزاید.
3- تعیین خواست معقول، اصلاح گرایانه و مشخص از دیگر ویژگی های یک حرکت مدنی و اعتراضی است. در حرکت های مدنی سال های اخیر بارها شنیده ایم و حتی رفتارهایی از سوی معترضان سر زده است که آنان خواهان سرنگونی نظام و تسخیر ارگ ریاست جمهوری بوده اند. شعارهایی چون )یا ارگ یا مرگ(و تلاش برای نفوذ در داخل ارگ ریاست جمهوری و سنگ انداختن به سمت نیروهای پلیس و امنیتی، بخشی از خشونت هایی بوده است که در طی اعتراضات سال های اخیر همواره بر معضل افزوده است.
4- تکیه بر منافع عمومی از مهم ترین ویژگی اعتراضات مدنی و بهترین راه برای رسیدن به هدف است. اعتراضات مدنی در کشور ما گاهی متاسفانه در مقابل منافع عمومی قرار می گیرند و بیش از آن که حکومت را در تنگنا قرار دهند، باعث آزار و اذیت دیگر شهروندان می شوند. بستن راه های عمومی بر مردم و ایجاد مزاحمت های زجرآور برای مردم عادی نه تنها وضعیت را بهتر نمی کند، بلکه شکاف های اجتماعی را زیاد و اکثریت بی طرف جامعه را نسبت به حرکت اعتراضی بدبین و مشکوک می سازد.
بنابراین اگر دست اندرکاران حرکت های اعتراضی و مدنی موارد فوق را به عنوان بخشی از قواعد اعتراضات مدنی و شیوه های عمل جمعی در نظر بگیرند، هم حکومت را مجبور به پاسخگویی خواهند کرد و هم بر نهادینه شدن روندهای دموکراتیک و قواعد بازی کمک خواهند کرد. محمد هدایت
Comments are closed.