درس دوّم: آداب کسب و کار

با وجود آن همه فضایلی که کسب و کار دارد، اما اگر آداب و شرایط کار مراعات نشود نه تنها که دیگر آن فضایل را ندارد بلکه سبب دوری از خدا و باعث تفرقه، جنگ و بدبختی بین مسلمان ها قرار می گیرد. نفس اماره طوری سرشته شده است که اگر انسان، آن را با تقوا و تزکیه ی نفس آراسته نسازد، چنان حریص می گردد که هر چه بیشتر بدست آورد به همان اندازه حرص نفس هم زیادتر می گردد، چنان چه پیامبر صلی الله علیه وسلم این خوی زشت انسان هايی که به سراغ تقوا نرفتند را چنين خبر مي دهند:

(اگر آدمی را دو وادی از مال و ثروت باشد، [باز هم سیر نشده] به فکر وادی سوم می شود و چشم آدمی را جز خاک پر نمی کند و الله متعال توبه ی توبه گاران را می پذیرد) (روایت از بخاری)

پس به آداب زیر دقت نموده و تصمیم قاطع بر عملی کردن آنها بگیريد تا انشاءالله هم صاحب برکت دنیا و هم درجات آخرت گرديد:

اصلاح نیت

امام غزالی رحمه الله می گوید: « کسی که در پی کسب روزی روان می شود باید نیت و قصد اصلی او رهایی از دست درازکردن نزد خلق و ترک طمع  به مال ایشان بوده و به منظور قوت یافتن در کار دین و کفالت فامیل و کمک به جامعه باشد. و باید در معامله-اش پیروی از عدالت و احسان را نیت کند و نیز نیت داشته باشد تا در محل کارش امر به معروف و نهی از منکر نماید. هرگاه این باورها و نیت ها را داشته باشد، او تلاشگر راه آخرت خواهد بود، با این حال اگر نفع مادی نصیبش شد، زیادتی است که نصیب وی شده است و اگر مفادی نصیب وی نشد، کم ازکم مفاد اخروی را بدست آورده است» (فقه التاجر المسلم و آدابه)

با تصحیح نیت است که حتی خواب و استراحت و لذت بردن از معاشرت با همسر نیز به عبادت و عمل صالح مبدل می شود و این امری است بسیار مهم و در عین حال ضرورت به محاسبه و مجاهدت با هوای نفس دارد. (خداوند نیت همه ی ما و شما را در همه امور خالص براي خودش بگرداند).

صداقت، امانت داری و وفا به وعده

پیامبر  صلی الله علیه وسلم در این باره فرمودند: «التاجر الصدوق الأمين مع النبيين والصديقين والشهداء» ( معامله گر صداقت پیشه و امانت دار با پیامبران، صدیقین و شهدا [محشور] می گردد) (روایت از سنن ترمذي).

حضرت معاذ بن جبل می فرماید: « پاکیزه  ترین کسب، کسب آن معامله گرانی است که چون مردم انتظار راستی از ایشان داشته باشند دروغ نمی گویند و چون امین قرار گیرند خیانت نمی ورزند و چون به کسی قرار و وعده یی بگذارند خلاف نمی ورزند و چون چیزی را خریداری کنند، بر سر معامله ی خود می ایستند و آن را به هم نمی زنند و چون چیزی را به فروش رسانند از مکر و فریب کار نمی گیرند و چون قرضی بر ذمه داشته باشند آن را تاخیر نمی کنند و چون بر کسی طلبی داشته باشند بر وی سخت نمی-گیرند» (فقه التاجر..)

آسانگیری در خرید و فروش

مسلمان باید با برادر مسلمانش طبیعت نرم و ملایم داشته و خورده گیر نباشد و این صفتی است که الله و رسولش آن را دوست دارند. پیامبر صلی الله علیه وسلم در حق چنین مسلمانی دعا نموده فرمودند: (خداوند رحم کند بر مردی که هنگام فروش و در وقت خرید و هنگام مطالبه ی قرضش، آسانگیر باشد) (روایت از صحیح البخاری)

مراعات موازین اخلاق

مسلمان واقعی در محیط کار و معامله اش موازین اخلاق را با بندگان خدا رعایت می کند، از فحش و بدگویی می پرهیزد، خشونت نمی ورزد، به ناموس دیگران چشم نمی دوزد، حیا و وقار را حفظ می کند، زیرا پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرمایند: (همانا روز قیامت از محبوبترین و نزدیکترین شما به من آن هایی اند که اخلاق نیکوتر دارند) (روایت از ترمذی)

آمیختن معامله با صدقه

پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: (ای جماعت تاجران! همانا بر سر معامله سخنان بیهوده و سوگند به میان می  آید پس آن را با صدقه در آمیزید) (روایت از ابو داود).

صدقه فوائد زیاد دیگری نیز دارد، از آن جمله، پيامبر گرامي اسلام مي فرمايند: (یقیناً صدقه غضب پروردگار را خاموش و مرگ بد را دفع می کند) (روایت از ترمذی)

مراعات نماز و عبادت

خرید و فروش به هنگام تنگی وقت‌ براي نمازهاي فرض و در اثنای اذان نماز جمعه‌ (سوره ی جمعه/٩) كه انسان را از نماز باز می دارد گناه و ناروا است.